Yazar, ilimiz, ilçemiz ve bölgemizle ilgili yayımlanmış eserlerine bir yenisini daha ilave etti. Bu çalışmanın kendi alanında kapsamlı bir şekilde bir ilk olduğunu söyleyen Süleyman Yapıcı kitapla ilgili şu bilgileri verdi: “Salnâme; bir sene zarfında meydana gelen olayları, gelişmeleri tespit etmek içinhazırlanan eserlere verilen addır. Türkçe karşılığı yıllıktır. Salnameler, devlet tarafından resmi olarak yayınlandığıgibi, özel kuruluşlarca da neşredilmiştir.
Osmanlı Devleti 19. yüzyılda idarî, askerî ve iktisadî açıdan büyük bir çöküntününiçerisinde bulunmaktaydı. Çöküşün önüne geçmenin yollarını arayan devletricali, devleti dış tehditlere karşı savunmak için yoğun önlemler alırken, ülkeyi imaretmek ve sefalet içerisinde bulunan halkın ekonomik refah seviyesini yükseltmekiçin projeler hazırlayarak, bunları gerçekleştirmek konusunda da yoğun çalışmalarbaşlattılar.
Bu çerçevede, Osmanlı Devleti'nin sahip olduğu topraklarda bulunan zenginlikve imkânları tespit etmek için bütün vilayetlerde çalışmalar başlatıldı. Vilayet salnameleri her yıl yeniden yayınlanarak, ait olduğu vilayette bir senezarfında meydana gelen gelişme ve değişikliklerin izlenmesi mümkün hale geldi. Buşekilde Yemen'den Kafkas’lara, Kafkas’lardan Balkanlar'a kadar ülkenin içinde bulunduğudurum bütün ayrıntılarıyla tespit edildi.
Hazırlanan bu salnâmelerde;
Takvim, kronoloji (Hz. Âdem’den yayınlandığı tarihe kadar); Osmanlı padişahlarınınkısa biyografileri; devlet görevlilerinin lakapları; valiler, il meclisi üyeleri,devlet daireleri ve bu dairelerin yöneticileri, belediye başkanları ve belediye meclisiüyeleri; vilayete bağlı kaza ve nahiyeler ile bu kaza ve nahiyelerde bulunan askerîve mülkî erkân; vilayette bulunan ordu birliklerinin durumu; arkeolojikkalıntılar ve tarihî eserler, türbeler ve bunların durumları hakkında genel bilgiler;resmî daire, okul, mescid, evliya kabirleri, tekke, kilise, köprü, kahve vb. yerlerinsayıları (çizelgeler halinde); vilayetin tarihî ve coğrafî konumu; akarsular, göller,madenler, maden suları, ormanlar, genel gelirler ve giderler, ticaret, dokumacılık,hayvancılık, ziraî durum bağ ve bahçeler; devlet dairelerinin bütçeleri, gelir ve giderleri,genel nüfus: Müslüman, Gayrimüslim (vilayet merkezi, bütün kazalar veköyler) gibi çok teferruatlı bilgiler aktarılmıştır.
Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra 1928 yılına kadar aynı usul ve metotla salnamelerin yayınlanmasına devam edilmiştir.
Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti zamanında yayımlanan Salname-iMa’muratü’l-Aziz, Salname-i Diyarbekir, Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye,Nevsâl-i Osmanî, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, Türkiye Cumhuriyeti DevletYıllığı, İlmiye Salnamesi, Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Nevsâl-i AfiyetSalname-i Tıbbi, Salname-i Askeriye, Büyük Ticaret Salnamesi, Türk TicaretSalnamesi, Ticaret Salnamesi gibi 129 salname ve on binlerce sayfa taranarak Harput,Ma’muratü’l-Aziz / El’aziz merkez, tüm kaza ve nahiyelerle ilgili olan bölümlerinibir araya getirmeye gayret ettik.
Ma’muratü’l-Aziz vilayeti sancaklarından olan Dersimve kazaları ileMalatya ve kazaları Osmanlı Vilayet Salnâmelerde Dersim Sancağı (1869-1908) veOsmanlı Vilayet Salnâmelerde Malatya (1869-1908) ve adlı ayrı ayrı kitaplarda ele alındığıiçin bu çalışmada yer verilmedi.
Bu kitapta da Harput, Elazığ ve kazaları ile ilgili bilgiler bir araya getirilerekharmanlanmış ve müstakil konular olarak, salnamelerden toplanan bilgiler ağırlıklıolarak kullanılıp yayına hazırlanmıştır. Salname çalışmalarında bu tarz çalışma birilktir.
Elbette herhangi bir konuyu çalışan araştırmacı, eğer gerekli ise çalıştığı konuile ilgili salnamelere doğrudan müracaat edebilir. Fakat bu fazladan zaman harcamasınasebep olacaktır. Söz konusu bu çalışma konu ile ilgili yapılan araştırmalarakolaylık sağlayacaktır.
Harput, Elazığ ve kazaları ile ilgili tüm bilgiler, idari yapılarına ve yıllara görekendi konuları içinde ele alınmıştır.
2015 yılında dönemin valisi tarafından basılmak üzere talep edilen ve hazırlananbu çalışma; 129 salnamede verilen bilgilerin ışığında beş bölümden oluşmaktadır:
Birinci bölümde; Harput (Ma’muratü’l-Aziz, El’aziz) ve kazalarının adının kaynağı,tarihi, coğrafi konumu, idari yapıları, vali ve mutasarrıfları, tarihi eserlerdensöz edilmektedir.
İkinci bölümde; nüfus, aşiretler, halk ve gelenekler, mahalleler, çeşitli mülkler,resmî, tarihî, dinî, sosyal bina ve müesseseler ele alınmıştır.
Üçüncü bölümde; eğitim ve öğretim müstakil olarak incelenmiş olup tüm medreseler,Müslim ve Gayrimüslim okulların isimleri, bilgileri, öğretmenleri ve öğrencisayıları verilmektedir.
Dördüncü bölümde; bahçeler ve yetişen meyveler, ziraat ve ürünler, hayvancılık,ticaret, sanayi ve üretim, bankalar, cemiyetler, esnaflar ve sanatkârlar ve değirmenlerinisimleri aktarılmaktadır.
Beşinci bölümde; resmi daireler ve memurlar, Dördüncü Ordu-yi Hümayun subaylarıile ilmiye, mülkiye ve askeriye rütbelerinde olan Harputlular (Elazığlılar)gibi bilgileri bir araya getirilmiştir.
Kitabımızın sonunda ise kelime ve deyimler, kaynaklar, salnamelerde kullanılanharita ve fotoğraflar yer almaktadır. Ayrıca faydalandığımız her salname içinörnek olarak birkaçsalname kapaklarına da yer verilmiştir.
Bu salnamelerin yayınlanmasının kültürümüz ve yakın tarihimiz için büyük yararlargetireceği şüphesizdir. Ayrıca salnamelerde yer alan bilgilerin yanında isimlerigeçen şahıslar ve görevleri ile ilgili bilgilerin sunulduğu bölümlerde her Elazığlıkendi geçmişini görecek ve tanıyacaktır.
Bu çalışmayla; Osmanlı Devleti’nin son dönemleri ile birlikte Cumhuriyet dönemininilk yıllarını içine alan (1847-1928) 80 yıllık Elazığ ile ilgili bilgileri günyüzüne çıkararak geçmişe bir nebze ışık tutabildiysek ne mutlu bize.
Yedi yıldır basılmayı bekleyen bu eserin basım-yayınının geçekleşmesi konusundakikararından, destek ve himmetlerinden dolayı Elazığ Belediye Başkanı SayınŞahin Şerifoğulları Bey’e,
Basımı konusunda gayretlerinden dolayı Elazığ Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürü Sayın Mustafa Aksu ve Müdür Yardımcısı Erdal Akarsu’ya teşekkür ederim.
SÜLEYMAN YAPICI
İlahiyatçı, öğretmen ve yönetici olan yazar, 1960 Elazığ-Palu doğumlu.
1986-1997 yılları arasında Gaziantep, Nizip, Sivrice ve Elazığ'da değişik okullarda öğretmenlik ve idarecilik görevlerinde bulundu. 1997 yılında Elazığ Belediyesi Kültür Müdürü görevine atandı. Halen Elazığ Belediyesi’nde Şube Müdürü olarak göreve devam ediyor.
Murat Havzası adlı derginin kuruculuğunu ve genel yayın yönetmenliğini yaptı. Bu dergide ve diğer yerel yayın organlarında çeşitli makaleleri yayınlandı.
Elazığ’da faaliyet gösteren birçok dernek ve vakıfların yönetim kurullarında görevyapan yazar, 2005-2006 yıllarında Kültür ve Turizm Bakanlığı görevlendirmesiyle YukarıFırat Havzası Arkeolojik Yüzey Araştırması ekibinde yer aldı.
04-06 Ekim 2013 tarihinde Gaziantep Üniversitesi’nde Çevre ve Ahlak Ulusal Sempozyumu’naİslam ve Çevre-İnsan ve Çevre;
14-16 Nisan 2016 tarihinde GeçmiştenGünümüze Malatya Uluslararası Sempozyumu’na Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Malatya;
11-13 Ekim 2018 tarihinde Uluslararası Palu Sempozyumu’na 1841 Nüfus DefterlerindePalu konulu tebliğ sunumlarında bulundu.
YAYIMLANMIŞ ESERLERİ:
* Palu, Tarih-Kültür-İdarî ve Sosyal Yapı [2004].
* Osmanlı Salnamelerde Harput 1869-1928 [2009].
* İslam ve Çevre - İnsan ve Çevre [Birinci baskı 2011, ikinci baskı 2015].
* İlimlerin Tasnifi (İlm-i Zahir ve İlm-i Batın) [2011].
* Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Dersim Sancağı 1869-1908 [2013].
* Harput Bir Havza Kültürünün Manevi Hüviyeti Âlim - Müellif ve Mutasavvıflar
Cilt 1, Cilt 2 [Birinci baskı. 2013; genişletilmiş ikinci baskı. 2015].
* Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Malatya 1869-1908 [2014].
* Palu 1841 Nüfus ve Toplum Yapısı [2016].
* Milli ve Manevi Hamurumuzu Yoğuran Aziz Şehrin Aziz İnsanları [2016; İlaveli
İkinci Baskı 2021].
* Kültürel Dünyası İçinde Palu'dan Esintiler [2021].
* Palu Yetişkin ve Çocuk Oyunları (Ortak Çalışma) [2021].
